ترخیص کالا از گمرک

ترخیص کالا از گمرک (Customs Clearance): گامی حیاتی در زنجیره تأمین بین‌المللی

ترخیص کالا از گمرک، فرآیندی محوری و اغلب پیچیده در زنجیره تأمین واردات و صادرات است که مستلزم آگاهی کامل از قوانین، مقررات، مدارک و رویه‌های اجرایی گمرکی جمهوری اسلامی ایران است. عدم مدیریت صحیح این مرحله می‌تواند منجر به تحمیل هزینه‌های گزاف، تأخیرهای زمانی غیرمنتظره و حتی مشکلات حقوقی برای فعالان اقتصادی شود. هدف از این راهنمای جامع، ارائه بینشی عمیق و کاربردی به واردکنندگان، صادرکنندگان و مدیران زنجیره تأمین، جهت بهینه‌سازی فرآیند ترخیص کالا و تضمین جریان روان تجارت است.

تعریف و اهمیت ترخیص کالا از گمرک

ترخیص کالا به مجموعه اقدامات اداری، قانونی و مالی گفته می‌شود که طی آن کالا پس از ورود به قلمرو گمرکی کشور، مورد بررسی، ارزیابی، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی قرار گرفته و مجوز خروج از اماکن گمرکی را دریافت می‌کند. این فرآیند نه تنها جنبه مالی (پرداخت عوارض و مالیات) دارد، بلکه اهداف نظارتی دولت در خصوص کنترل کیفیت، بهداشت، استانداردها، و محدودیت‌های تجاری را نیز پوشش می‌دهد. مدیریت کارآمد ترخیص کالا، عنصری حیاتی در حفظ مزیت رقابتی، کاهش هزینه‌های پنهان و افزایش رضایت مشتری در بازارهای داخلی و بین‌المللی است.

بخش اول: آمادگی پیش از ترخیص: شش ماه قبل از ورود کالا

پیش‌بینی و آمادگی قبلی، کلید موفقیت در فرآیند ترخیص است. بسیاری از چالش‌ها و تأخیرها با برنامه‌ریزی دقیق در مراحل اولیه قابل پیشگیری هستند.

۱. مشاوره تخصصی و شناخت قوانین گمرکی:
پیش از هرگونه اقدام برای واردات، دریافت مشاوره از متخصصین بازرگانی و ترخیص‌کاران مجرب ضروری است. این مشاوره باید شامل موارد زیر باشد:

• کد تعرفه گمرکی (HS Code): شناسایی دقیق کد HS کالا برای تعیین حقوق ورودی، مالیات‌ها، و محدودیت‌های احتمالی. هر اشتباه در تعیین کد HS می‌تواند منجر به پرداخت عوارض بیشتر یا جریمه شود.
• مقررات وارداتی و صادراتی: آگاهی از بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های جدید گمرک، سازمان توسعه تجارت، بانک مرکزی و سایر نهادهای مرتبط. قوانین به طور مداوم در حال تغییر هستند و به‌روزرسانی اطلاعات حیاتی است.
• محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها: بررسی دقیق فهرست کالاهای ممنوعه یا مشروط به مجوزهای خاص بر اساس قوانین جاری کشور.
• معافیت‌های گمرکی: شناسایی فرصت‌های احتمالی برای بهره‌مندی از معافیت‌های گمرکی برای کالاهایی نظیر ماشین‌آلات خط تولید، تجهیزات پزشکی خاص، یا مواد اولیه مورد نیاز صنایع استراتژیک. این معافیت‌ها می‌توانند شامل تسهیلات مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز باشند.

۲. اخذ مجوزهای پیشین از نهادهای ذی‌صلاح:
برخی کالاها، پیش از ثبت سفارش و ورود به کشور، نیازمند اخذ مجوزهای خاص از سازمان‌های دولتی هستند. این مجوزها باید در زمان مناسب پیگیری شوند:

• وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت): برای کالاهای اولویت‌دار، کالاهای تحت حمایت تولید داخلی، یا کالاهایی که مشمول سهمیه واردات هستند.
• سازمان ملی استاندارد ایران: برای کالاهایی که مشمول استاندارد اجباری هستند، گواهی بازرسی (COI) و گواهینامه انطباق با استاندارد (COC) الزامی است. این گواهی‌ها اغلب توسط شرکت‌های بازرسی بین‌المللی در کشور مبدأ صادر می‌شوند.
• سازمان غذا و دارو: برای واردات کلیه محصولات غذایی، دارویی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی، شامل مجوز ورود، مجوز ترخیص و برچسب‌گذاری.
• سازمان دامپزشکی و قرنطینه گیاهی: برای واردات مواد خام دامی، خوراک دام و طیور، و محصولات کشاورزی جهت اطمینان از عدم انتقال بیماری‌ها و آفات.
• سایر نهادها: بسته به نوع کالا (مثلاً وزارت دفاع برای کالاهای دو منظوره، وزارت بهداشت برای تجهیزات پزشکی خاص، سازمان انرژی اتمی برای کالاهای رادیواکتیو).

۳. ثبت سفارش و مدیریت ارزی در سامانه جامع تجارت (NTSW):
این مرحله، نقطه آغازین فرآیند قانونی واردات است و در سامانه NTSW صورت می‌گیرد:

• ایجاد پروفایل در سامانه: اطمینان از فعال بودن کارت بازرگانی و دسترسی‌های لازم در سامانه.
• انتخاب نوع عملیات: واردات، صادرات، ترانزیت و ...
• ورود اطلاعات پروفرما: شامل مشخصات کامل کالا، فروشنده، خریدار، اینکوترمز، مبلغ، وزن، کشور مبدا و مقصد.
• مدیریت منشأ ارز و تخصیص: تعیین منشأ ارز (بانکی، از محل صادرات، تهاتر یا خوداظهاری) و پیگیری تخصیص ارز از طریق سامانه نیما و بانک مرکزی. این مرحله برای رفع تعهد ارزی آتی حیاتی است.
• دریافت کد رهگیری ثبت سفارش: این کد برای تمامی مراحل بعدی، از گشایش اعتبار تا ترخیص، مورد نیاز است.

بخش دوم: فرآیند اجرایی ترخیص: از ورود کالا تا خروج از گمرک

پس از ورود کالا به مرزهای گمرکی، فرآیند فیزیکی و اداری ترخیص آغاز می‌شود.

۱. ورود کالا و قبض انبار:
به محض ورود کالا به گمرک (چه از طریق مرزهای زمینی، دریایی، هوایی یا ریلی)، کالا در انبارهای گمرکی یا انبارهای عمومی تحویل گرفته شده و برای آن قبض انبار صادر می‌شود. این قبض، نشان‌دهنده ورود قانونی کالا به اماکن گمرکی و مسئولیت انباردار است.

۲. تنظیم و ارائه اظهارنامه گمرکی در سامانه EPL:
اظهارنامه گمرکی، سند اصلی ترخیص است که توسط واردکننده یا ترخیص‌کار قانونی او، در سامانه یکپارچه امور گمرکی (EPL) ثبت و ارائه می‌شود. این اظهارنامه باید حاوی اطلاعات دقیق و منطبق با اسناد بازرگانی و حمل باشد:

• اطلاعات کامل کالا: شامل کد HS، وزن خالص و ناخالص، تعداد، ارزش، کشور مبدأ و مقصد.
• اطلاعات واردکننده و صادرکننده: هویت کامل طرفین معامله.
• اسناد همراه: بارگذاری اسکن تمامی مدارک ضروری شامل:
• پروفرما اینویس (Proforma Invoice): جزئیات قیمت، شرایط پرداخت و مشخصات فروشنده.
• فاکتور تجاری (Commercial Invoice): فاکتور نهایی فروش کالا.
• پکینگ لیست (Packing List): فهرست دقیق محتویات هر بسته، وزن و ابعاد.
• گواهی مبدأ (Certificate of Origin - CO): صادر شده توسط اتاق بازرگانی کشور مبدأ.
• بارنامه (Bill of Lading - BL یا Air Waybill - AWB): سند اصلی حمل کالا.
• بیمه‌نامه حمل کالا (Insurance Policy): مدرک پوشش بیمه‌ای کالا در طول حمل.
• گواهی‌های بازرسی و استاندارد (COI/COC): در صورت لزوم.
• مجوزهای قانونی خاص (مانند مجوز بهداشت، استاندارد، قرنطینه).
• مجوز ثبت سفارش (ثبت شده در سامانه NTSW).
• کارت بازرگانی.
• تعیین رویه گمرکی: انتخاب رویه مناسب (ورود قطعی، ورود موقت، مرجوعی، ترانزیت داخلی/خارجی و...).

۳. ارزیابی و کنترل گمرکی:
پس از ثبت اظهارنامه، گمرک بر اساس اطلاعات اظهار شده و سیستم مدیریت ریسک خود (که شامل کانال‌های سبز، زرد و قرمز است)، به بررسی کالا می‌پردازد:

• کانال سبز (Green Channel): کمترین میزان ریسک، کالا به سرعت ارزیابی و ترخیص می‌شود.
• کانال زرد (Yellow Channel): نیاز به بررسی اسنادی بیشتر دارد. ممکن است برخی اسناد توسط کارشناس گمرک درخواست شود.
• کانال قرمز (Red Channel): بالاترین سطح ریسک، کالا باید به طور فیزیکی بازرسی شده و اسناد آن به دقت تطبیق داده شود. این مرحله ممکن است زمان‌بر باشد.
• تأیید ارزش کالا: کارشناس گمرک، ارزش اظهار شده کالا را با ارزش‌های عرفی و بانک اطلاعاتی گمرک تطبیق می‌دهد. در صورت مغایرت، کالا مشمول ارزیابی مجدد یا جریمه می‌شود.

۴. پرداخت حقوق و عوارض گمرکی:
پس از تأیید ارزیابی، حقوق ورودی، مالیات بر ارزش افزوده و سایر عوارض قانونی محاسبه و به واردکننده ابلاغ می‌شود. این مبالغ باید از طریق درگاه‌های الکترونیکی یا بانک‌های عامل پرداخت شوند.

۵. صدور پروانه الکترونیک و خروج کالا:
پس از پرداخت کامل تمامی هزینه‌ها و تأیید نهایی توسط گمرک، پروانه الکترونیک گمرکی صادر می‌شود. این پروانه، سند اصلی مجوز خروج کالا از اماکن گمرکی است. پس از آن، با هماهنگی با انباردار و شرکت حمل‌ونقل داخلی، کالا از گمرک خارج و به مقصد نهایی حمل می‌شود.

بخش سوم: رفع تعهدات ارزی و مالی پس از ترخیص

فرآیند ترخیص کالا صرفاً به خروج فیزیکی کالا از گمرک ختم نمی‌شود. تکمیل چرخه واردات نیازمند رفع تعهدات ارزی و نهایی‌سازی مراحل در سامانه‌های مربوطه است.

۱. رفع تعهد ارزی در سامانه نیما و بانک مرکزی:
یکی از مهم‌ترین مراحل پس از ترخیص، ارائه مدارک لازم به بانک عامل و سامانه نیما جهت اثبات ورود کالا و مصرف ارز تخصیص یافته است. این مدارک شامل:

• پروانه گمرکی ترخیص کالا.
• قبض انبار.
• بارنامه (BL/AWB) با مهر ورود.
• بیمه‌نامه.
• و سایر اسناد مرتبط با ثبت سفارش و حواله ارزی.
  این فرآیند برای جلوگیری از قاچاق کالا یا سوءاستفاده از ارز دولتی حیاتی است و عدم انجام آن می‌تواند منجر به مشکلات جدی قانونی و بانکی شود.

۲. ثبت اطلاعات ترخیص در سامانه جامع تجارت (NTSW):
اطلاعات نهایی ترخیص، شامل شماره پروانه و تاریخ ترخیص، باید در سامانه NTSW ثبت شود تا چرخه واردات در این سامانه نیز به صورت کامل و موفقیت‌آمیز بسته شود.

نکات کلیدی برای تسریع و بهینه‌سازی فرآیند ترخیص کالا:

• همکاری با ترخیص‌کار حرفه‌ای: انتخاب یک شرکت ترخیص‌کار معتبر و با تجربه، که دارای دانش عمیق از قوانین و روابط گمرکی است، می‌تواند به طور چشمگیری زمان و هزینه ترخیص را کاهش دهد. این متخصصین می‌توانند راهنمایی‌های لازم را در مورد مدارک، تعرفه‌ها و رویه‌ها ارائه دهند.
• دقت در تنظیم و تکمیل مدارک: هرگونه نقص، مغایرت یا اشتباه در اسناد می‌تواند منجر به تأخیر طولانی، ارزیابی مجدد، و تحمیل جریمه‌های سنگین شود. بازبینی دقیق تمامی اسناد پیش از اظهار بسیار مهم است.
• به‌روزرسانی اطلاعات قوانین و تعرفه‌ها: قوانین و مقررات گمرکی و بانکی به طور مداوم در حال تغییر هستند. پیگیری بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های جدید ضروری است.
• استفاده از بیمه حمل و نقل کالا: پوشش بیمه‌ای مناسب می‌تواند ریسک‌های مالی ناشی از آسیب، مفقودی یا سرقت کالا در طول مسیر حمل و نقل و حتی در گمرک را پوشش دهد.
• ارتباط مداوم و پیگیری فعال: حفظ ارتباط مستمر با شرکت حمل‌ونقل، ترخیص‌کار و حتی بانک عامل، برای پیگیری وضعیت کالا و رفع سریع هرگونه مشکل احتمالی حیاتی است.
• برنامه‌ریزی مالی دقیق: محاسبه دقیق حقوق و عوارض گمرکی، مالیات‌ها، هزینه‌های انبارداری و سایر مخارج جانبی برای جلوگیری از غافلگیری مالی و تسریع در پرداخت‌ها.
• آشنایی با HS Code کالای خود: این موضوع پایه و اساس تمامی محاسبات گمرکی و اخذ مجوزها است.

چالش‌های رایج در ترخیص کالا و راهکارهای آن:

• تأخیر در اخذ مجوزها: زمان‌بندی دقیق و پیگیری مستمر از سازمان‌های ذی‌ربط برای اخذ مجوزها.
• مغایرت در اسناد: بازبینی چند مرحله‌ای مدارک توسط افراد مختلف و ترخیص‌کار متخصص.
• ارزیابی مجدد ارزش کالا: ارائه مستندات شفاف از قیمت خرید و روش‌های ارزش‌گذاری.
• توقیف کالا: رفع سریع نواقص مدارک یا انطباق کالا با استانداردها از طریق اصلاحات یا ارائه توضیحات کافی.
• دموراژ و دیتنشن: برنامه‌ریزی دقیق حمل و ترخیص برای جلوگیری از هزینه‌های اضافی تأخیر کانتینر یا وسیله حمل.

نتیجه‌گیری

ترخیص کالا از گمرک یک فرآیند پیچیده اما قابل مدیریت است. با دانش کافی، برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از ابزارهای صحیح و همکاری با متخصصین مجرب، می‌توان این مرحله را به صورت کارآمد و کم‌هزینه به انجام رساند. سرمایه‌گذاری در آموزش و به‌روزرسانی اطلاعات، به طور قطع بازدهی بالایی برای کسب‌وکار شما خواهد داشت.

چگونه می‌توانیم به شما کمک کنیم؟

نوبین گستر پایا با تیم متخصص خود و ۱۸ سال تجربه در امور بازرگانی، آماده ارائه مشاوره و راهنمایی‌های تخصصی در تمامی مراحل ترخیص کالا از گمرک است. از شناسایی دقیق تعرفه‌ها و اخذ مجوزها گرفته تا مدیریت اظهارنامه و رفع تعهدات ارزی، ما در کنار شما خواهیم بود تا فرآیند تجارت شما را تسهیل کنیم.

برای دریافت مشاوره رایگان و یا طرح سوالات خود در مورد ترخیص کالا، همین حالا با ما تماس بگیرید!